Het woord auteursrecht associeer je misschien meteen met literatuur of kunst maar wist je dat ook de creaties van een architect, ingenieur of meer algemeen een ontwerper van een gebouw beschermd kunnen worden door het auteursrecht?
Welke creaties genieten bescherming?
Om auteursrechtelijke bescherming te genieten moet een “creatie” slechts aan twee voorwaarden voldoen: het werk moet origineel zijn en het moet in een concrete vormgeving vastgelegd zijn.
Aan die laatste voorwaarde is bij een bouwwerk uiteraard voldaan. De originaliteitsvoorwaarde betekent niet dat het ontwerp bijzonder kunstzinnig moet zijn, de creatie moet het resultaat zijn van een intellectuele inspanning van de ontwerper waardoor hij als het ware zijn stempel op het resultaat drukt. Het hoeft geen betoog dat ook aan die voorwaarde vaak voldaan is.
Bemerk dat niet alleen het bouwwerk maar ook het ontwerp op plan, de 3D rendering, de maquette of het 3D geprinte ontwerp beschermd worden door het auteursrecht.
Wat heb ik als ontwerper aan het auteursrecht?
Het auteursrecht bevat 2 soorten rechten: vermogensrechten en morele rechten.
De vermogensrechten omvatten onder meer de rechten om het werk op welke wijze dan ook te reproduceren. Het begrip reproduceren moet heel ruim geïnterpreteerd worden en slaat niet alleen op het recht om het werk te kopiëren, maar zelfs op het fotograferen van een gerealiseerd bouwwerk. De vermogensrechten kunnen via een overeenkomst overgedragen worden aan een andere persoon of aan een bedrijf.
De morele rechten omvatten het recht op eerbied voor het werk, het recht om zijn naam op het werk te zetten (het zogenaamde recht op vaderschap) en het recht om het werk bekend te maken.
Wat moet je als ontwerper doen om van de auteursrechtelijke bescherming te genieten?
In tegenstelling tot andere intellectuele rechten (zoals bv. het octrooirecht,…) zijn je creaties (op voorwaarde dat ze voldoen aan hogervermelde voorwaarden) automatisch beschermd door het auteursrecht en dat tot 70 jaar na het overlijden van de ontwerper. Om latere discussies (plagiaat: wie was eerst,…) te vermijden kan het wel interessant zijn de creatie te laten registreren.
Vijf concrete vragen en antwoorden
Kan de ontwerper van een woning de eigenaar verbieden om bepaalde verbouwingen uit te laten voeren?
Als je enkel rekening houdt met het auteursrecht dan zou de eigenaar niet mogen verbouwen zonder toestemming van de architect. Er moet natuurlijk ook rekening gehouden worden met het eigendomsrecht dat inhoudt dat de eigenaar op de meest volstrekte wijze het genot heeft van zijn eigendom. Auteursrecht en eigendomsrecht leven dus op gespannen voet in dit soort kwesties.
Kan ik als ontwerper foto’s van mijn realisatie opnemen in een commerciële portfolio?
Hier zijn verschillende actoren in het spel: opnieuw de eigenaar maar ook de fotograaf (indien je dat zelf niet bent). Werk je dus met een fotograaf dan zijn diens foto’s ook beschermd door het auteursrecht. Je komt als architect best vooraf overeen hoe je de foto’s van de fotograaf mag gebruiken.
Opnieuw komt ook het eigendomsrecht van de eigenaar in het spel. Als uit de foto bijvoorbeeld duidelijk blijkt waar de woning zich bevindt of als je portfolio ook elementen van prijs bevatten dan kan de eigenaar zich hierdoor geschaad voelen. Duidelijke afspraken met de eigenaar zijn dan ook aan te raden.
Kan ik als aannemer foto’s van mijn uitgevoerde werken opnemen in een commerciële portfolio?
Niet zomaar. Eigenlijk zit je met dezelfde beperkingen als de architect (auteursrecht fotograaf en eigendomsrecht eigenaar; zie vorige vraag) maar bovendien moet je natuurlijk ook het auteursrecht van de architect respecteren. Je zal dus naast afspraken met de eigenaar en de fotograaf ook bijkomend afspraken moeten maken met de architect.
Is dat auteursrecht niet enkel iets voor sterarchitecten?
Absoluut niet. Zoals voordien aangegeven is de bekendheid of kunstzinnigheid van een creatie geen voorwaarde om van auteursrechtelijke bescherming te kunnen genieten. Stel je maar eens voor dat je (al dan niet gerealiseerde) ontwerpen gekopieerd zouden worden of gerealiseerd zouden worden door een andere architect. In dat geval kan je dankzij het auteursrecht optreden tegen die vorm van plagiaat.
Is er ooit een ontwerper rijk geworden met zijn auteursrechten?
Het zal je misschien verbazen maar volgens een artikel van Brussel Nieuws uit 2006 was ons eigenste Atomium goed voor jaarlijks 30,000 EUR aan inkomsten uit auteursrechten. Een iconisch ontwerp dat op zovele postkaarten, foto’s,… voorkomt kan dus ook voor een Belgische ontwerper en zijn nazaten, een Win for Life worden.
Heb je specifieke vragen met betrekking tot het auteursrecht voor ontwerpers? Contacteer de auteurs per email via het contactformulier onderaan dit artikel of telefonisch via de gele telefoonknop bovenaan deze pagina.
Over de auteurs
Hilde DERDE, advocaat bij METHA Advocaten | Bemiddeling, studeerde in het jaar 1987 af als Licentiaat in de Rechten aan de UGent en sloot zich vervolgens aan bij de Nederlandse Orde van Advocaten bij de Balie te Brussel.
In het jaar 1996 maakte zij de overstap naar de Balie te Leuven waar zij tot op heden lid van is.
Meester Derde werkt vooral voor bedrijven, zowel voor internationale bedrijven als voor KMO’s.
Zij behandelt vooral zaken in het bouwrecht, aannemingsrecht, contractenrecht (koop/verkoop, huur,..), zakelijke rechten (recht van opstal, erfpacht,…). Daarnaast legt zij zich toe op de energiewetgeving, telecom, arbitrages, alarmwetgeving, aansprakelijkheidsrecht, beslagrecht en marktpraktijken.
Willem MATTON, advocaat bij METHA Advocaten | Bemiddeling, studeerde af als Master in de Rechten aan de KU Leuven in 2011 en behaalde in 2014 een bijkomende LL.M. ‘Intellectual Property Law and ICT law’ aan de KULeuven – HUBrussel.
Hij is sinds 2011 actief als advocaat. Meester Matton verleent adviezen en staat cliënten bij in diverse procedures, dit in het Nederlands, het Frans en het Engels.
Meester Matton is gespecialiseerd in het handels- en economisch recht met een bijzondere nadruk op het intellectuele eigendomsrechten, marktpraktijken, reclame en ICT – recht. Daarnaast behandelt hij dossiers inzake burgerlijk recht en strafrecht.