Bij circulair bouwen gaat men – gelet op de eindige voorraad van de beschikbare natuurlijke grondstoffen– steeds meer inzetten op het circulaire beheer van materialen uit bestaande bouwwerken (vb. het recycleren van bepaalde materialen en deze gebruiken in andere bouwprojecten), maar evenzeer wil men circulariteit in het ontwerp zelf inbrengen zodat bijvoorbeeld een gebouw achteraf makkelijk(er) aangepast kan worden aan nieuwe functies.
In onze actuele wetgeving ligt de klemtoon vooral op het energetische aspect (EPB wetgeving) en is er amper aandacht voor de "embodied energy" in gebouwen en de milieu-impact van materialen.
De OVAM stelde in opdracht van de Vlaamse regering een beleidsplan "Op weg naar circulair bouwen 2022-2030" voor. Het plan is bedoeld als opvolger van het beleidsprogramma "Duurzaam materialenbeheer in de bouwsector 2014-2020". In het nieuwe beleidsplan zijn de ambities en inspanningen opgenomen die nodig zijn voor de transitie naar een circulaire (ver)bouweconomie.
Het plan lag van 16 augustus 2021 tot en met 15 oktober 2021 ter inzage bij OVAM en de gemeenten in het kader van een openbaar onderzoek waarbij iedereen bezwaren of opmerkingen kon formuleren. De Vlaamse overheid vroeg eveneens een niet-bindend advies aan bij de MINA (Milieu- en Natuurraad van Vlaanderen).
Vier grote uitdagingen
Het ontwerp van beleidsplan van de OVAM m.b.t. circulair bouwen onderkent vier grote uitdagingen met daarin telkens een aantal deelwerven:
- het marktvertrouwen vergroten:
- Oorsprong en bestemming van materialen.
- Kwaliteitsgarantie (zowel de bouwtechnische als de milieukwaliteit) voor inzet materiaal in bouwwerken.
- Een stimulerende markt voor circulair bouwen.
- de samenwerking in de waardeketen:
- Waarde-creatie en kosten/baten bij circulair bouwen: rendeert het financieel, moeten er milieukosten in rekening gebracht worden in de bouweconomie?
- Rollen en aansprakelijkheid in de circulaire bouwketen.
- het meten en inventariseren van informatie:
- Materiaalpotentieel van bouwwerken in kaart brengen.
- Circulariteit van bouwwerken meten: hier wordt gedacht aan de invoering van een M-peil of materialenpeil dat de milieu-impact van de materialen in een gebouw in kaart brengt.
- de sensibilisering en opleiding:
- Draagvlak en kennis over circulair bouwen.
Advies MINA
Ondanks de vaststelling van de MINA dat het beleidsplan tot stand kwam op een goed doorgesproken manier, adviseert ze om te blijven waken over een goede voeling en overleg met de betrokken sectoren en actoren. Dat advies strookt zeker met de vaststelling uit de dagelijkse praktijk dat circulair bouwen door heel wat actoren in de bouwsector nog niet omarmd wordt. Voor bouwheren komt dat vaak door de hogere bouwkost, voor aannemers gaat het dan weer vaak om het ontbreken van een duidelijk wetgevend kader of een logistieke keten die niet afgestemd is op circulariteit.
De MINA vraagt ook een passende cijfermatige onderbouwing van de geformuleerde beleidsvoornemens. Het ontwerpdocument van OVAM stelt dit probleem overigens zelf vast:
"Het ontbreken van exacte en makkelijk beschikbare data maakt het moeilijk om de circulariteit van ons huidig bouwwerkpatrimonium in te schatten. Daarom worden digitalisering en dataverwerking ook als speerpunten in het beleidsprogramma opgenomen."
Op dit ogenblik kan niemand zeggen wat circulair bouwen zou kunnen betekenen en welke impact dit milieutechnisch en financieel zal hebben.
Om voldoende vooruitgang te kunnen maken op het gebied van de geformuleerde uitdagingen zal men moeten beschikken over betrouwbare informatiestromen maar om die op te zetten vreest de MINA dat de administratieve lasten op de bouwketen zullen toenemen.
"Zeker in een eerste fase laat het zich aanzien dat de overgang naar meer circulair bouwen zal leiden tot meer kosten: er zal gebruik moeten gemaakt worden van veelal duurdere materialen en er zullen meer arbeidsintensieve processen aan de orde zijn, wat maakt dat er meer, en meer gespecialiseerde, arbeid zal moeten aangetrokken worden. Onder meer vanwege de nieuwheid van de concepten, zal er op projectniveau vermoedelijk ook een hogere informatie- en administratiekost optreden. Het kan weliswaar zijn dat uiteindelijk (bij algemeen stijgende grondstofprijzen) de relatieve prijs van inzetbare gerecycleerde materialen zal dalen – maar ook hiervan is het niet zeker of en wanneer dit voordelige effect zou optreden. Het is tot slot onzeker dat de gegenereerde meerwaarden van het circulair bouwen in voldoende mate zullen terugvloeien naar degenen die de kosten ervan moeten dragen."
Minaraad, advies “Op weg naar circulair bouwen”, 14/10/2021